Sudan Meselesi

Sudan Meselesi 

Son Havadis, "Dünya Politikası" 

1953-02-19 

Rahşan Ecevit Arşivi 

Dünya Politikası

19/2/1953

Son Havadis

SUDAN MESELESİ

Yazan: Bülent ECEVİT

12 Şubat 1953 günü, Kahire’de, İngiltere ile Mısır, Sudan üzerinde anlaşmaya vardılar. Böylelikle uzun zamandanberi Mısır ve İngiltere arasında bir anlaşmazlık konusu olan Sudan meselesi hâl yoluna girmiş, ve iki memleketin Orta Doğu güvenliği için yakın bir işbirliği yapabilmeleri öndeki ilk büyük engel, görünüşe göre, kalkmış olmaktaydı.

Bilindiği gibi, 1899 dan itibaren, Sudan, Mısır’la İngiltere’nin müşterek hükümranlığı (Condominium) altında bulunuyordu.

1951 de, Kıral Faruk, tek taraflı bir kararla, Mısır’ın artık bu "Condominium” u tanımadığını, Sudan’ın Mısır’la birleşmesi gerektiğini öne sürmüş, ve kendisini, Mısır’dan başka Sudan’ın da Kıralı ilân etmişti.

Kıral Faruk’un bu kararı, İngiliz - Mısır gerginliğini hâd bir safhaya getirmişti.

Böyle bir karar almakla, İngiltere üzerindeki tazyikini arttırmış olacağını sanan Faruk’un yanıldığını hâdiseler göstermiştir. Çünkü bu durumda, İngilizler için, kuvvetlerini Süveyş’de bulundurmak daha fazla önem kazanmış oluyordu.

Geçen yaz iktidarı da ele alan General Necib, Kıral Faruk’un Sudan siyasetinden ayrılarak, bu memlekete kendi statüsünü tâyin etme hakkının tanınmasına taraftar olduğunu belirtti. Böylelikle, İngiltere ile Mısır arasında, hiç değilse bir anlaşma zemini sağlanmış oluyordu.

General Necib’in, İngiliz aleyhdarı siyaseti devam ettirmesine ve Süveyş’teki İngiliz kuvvetlerinin çekilmesinde ısrar etmesine rağmen, İngiltere tarafından desteklenmesinde, Mısır’ın Sudan siyasetini değiştirmesi herhalde kuvvetli bir âmil olmuştur.

General Necib idaresile İngiltere arasındaki Sudan görüşmelerinin aylarca uzamasına başlıca sebeb, Genel Valiye tanınacak yetkiler meselesi, idi.

Genel Valiyi İngiltere intihab eder. Mısır’ın bu hususdaki yetkisi, seçilen kimseyi tasvip etmekten ibarettir. Onun için, Genel Valiye tanınacak yetkilerin geniş tutulması, Sudan üzerindeki İngiliz nüfuzunun devamı neticesini doğurabilirdi. Buna karşılık, İngiliz, Genel Vali için geniş yetkiler isterken, Güney Sudanlıların menfaatlerini koru [...] şekli, Genel Valiye, “Sudan’ın muhtelif eyaletleri halkına adilâne ve eşit muamele edilmesini sağlamak için özel bir sorumluluk” vermektedir.

Ancak, Genel Vali bu sorumluluğunu, Danışma Komisyonunun tasvibini alarak yerine getirebilecektir. Danışma Komisyonunun vereceği bir karar ise, İngiltere ile Mısır’ın müşterek bir red kararı olmaksızın bozulamıyacaktır.

Beş üyelik Danışma Komisyonunda, bir Pakistan'lı, bir İngiliz, bir Mısır’lı, iki de Sudan’lı üye bulunacak, Komisyona Pakistanlı üye başkanlık edecektir. Kararlar çoğunlukla alınabilecektir.

Bir başka Komisyon da, Sudan idare mekanizmasının tedricen Sudan’lı personele devri işini düzenleyecektir.

Anlaşmadan sonra ilk merhale olarak, Sudan Parlâmentosu için seçim hazırlıklarına başlanacaktır. Seçimlerin Mart sonunda yahut Nisan başında olacağı tahmin ediliyor. Seçimlerden sonra da, Nisan ayı içinde bir Sudan Hükümeti kurulacaktır.

Sudan Parlâmentosu, 3 yıl zarfında, Sudan’ın statüsünü tâyinde serbest olacaktır.

Anlaşma metnine göre, Sudan Parlâmentosu, memleket için bir statü tâyin ederken iki şıktan birini tercih edebilecektir: Bağımsız bir devlet kurmak, yahut da Mısır’la birleşmek!

İlk bakışta bu, Mısır’ın lehine bir durum ortaya getirmektedir. Fakat, İngiliz Dışişleri Bakanı Eden, Anlaşmanın imzalandığı gün Avam Kamarasında yaptığı konuşmada bir başka imkâna da dikkati çekerek, bağımsızlığın, herhangi bir memleketten, Britanya Milletler Topluluğuna üye olmak üzere müracaat etme hakkını almadığını söylemiştir. Böylelikle Eden, İngiltere’nin, Sudan’ı, statüsü hakkında bir karar verme zamanı geldiği zaman Britanya Milletler Topluluğu ile birleşmeye teşvik edeceğini ima etmiş oluyordu.

Son gelen haberlere göre, Eden’in Sudan için işaret ettiği bu üçüncü ihtimal General Necib’i çok kızdırmış, İngiltere böyle bir niyet beslerse, Mısır’ın Süveyş hususunda anlaşmaya yanaşmıyacağını söylemiştir. Eden ise dün Avam Kamarasında General Necib’e cevap vererek, Sudan’ın isterse Britanya Milletler Topluluğuna katılabileceğinde israr etmiştir.